تکثیر مصنوعی و پرورش اولیه لارو فیل ماهی

تکثیر مصنوعی و پرورش اولیه لارو فیل ماهی

بسیاری از گونه های ماهیان خاویاری در معرض انقراض هستند ، ماهیان خاویاری نیز به عنوان یک کالای تجاری با پتانسیل اقتصادی بالا محسوب می شود.

تکثیر و پرورش لارو فیل ماهی

بسیاری از گونه‌های ماهیان خاویاری در معرض انقراض قرار دارند. ماهیان خاویاری به‌عنوان یک کالای تجاری با پتانسیل اقتصادی بالا محسوب می‌شوند و پرورش و تکثیر آن‌ها در دهه‌های اخیر توسعه و پیشرفت زیادی داشته است. امروزه برخی گونه‌های ماهیان خاویاری با موفقیت در حال تکثیر و پرورش هستند. نرخ بلوغ گونه‌های مختلف با هم متفاوت است؛ برخی گونه‌ها مانند Huso huso تا 100 سال عمر می‌کنند و می‌توانند بیش از 2000 کیلوگرم وزن داشته باشند. تاسماهیان، که از مهم‌ترین گونه‌های اقتصادی آبزی در ایران و جهان به شمار می‌روند، گزینه‌ای مناسب برای آبزی‌ پروری محسوب می‌شوند. فیل‌ماهی، که بزرگ‌ ترین ماهی و یکی از پنج نوع ماهی خاویاری بومی دریای خزر است، به دلیل رشد سریع، تولید خاویار مرغوب، و سازگاری بالا با شرایط پرورشی، می‌تواند در بسیاری از منابع آبی داخلی کشور پرورش یابد و بخش بزرگی از نیازهای پروتئینی جامعه را تأمین کند و مشاغل جدیدی ایجاد نماید. با توجه به کاهش شدید مولدان فیل‌ماهی در محیط طبیعی (دریای خزر) و همچنین تهدیدات مربوط به عدم تأمین بچه‌ماهی موردنیاز کارگاه‌های پرورشی، هورمون‌تراپی، تکثیر به‌موقع فیل‌ماهی پرورشی، و زنده نگه‌داشتن ماهی بعد از عملیات تکثیر، مناسب‌ترین راه برای مقابله با این تهدیدات محسوب می‌شود.

مزایای تکثیر مصنوعی ماهیان خاویاری پرورشی

• استحصال تخمک و اسپرم با کیفیت مناسب جهت لقاح 
• جلوگیری از کشتار و استفاده چندباره از مولدان
• کاهش فشار صید ذخایر طبیعی
• کمک به حفظ ذخایر طبیعی
• اشتغالزایی و درآمدزایی

تکثیر و پرورش لارو فیل ماهی

حوضچه های پرورش پیش مولد و مولدان

برای نگهداری و آماده سازی پیش مولدان و مولدان ماده و نر از حوضچه های بیضی شکل با سیستم هوادهی مستمر و سرپوشیده استفاده میکنند. در فصول سرد سال و در هنگام کاهش دمای آب، به حوضچه های نگهداری به‌ منظور تأمین دمای مناسب مجموعه آبزی پروری متناسب با شکل ساختمانی فارم ، ویژگی های گونه های متفاوت ماهی ، همچنین موقعیت مکانی و جغرافیایی پروژه آبزی پروری و دبی آبرسانی مورد نظر ، بار حرارتی و سرمایشی طراحی و تعیین می‌گردد تا نوسانات دمایی آب به حداقل برسد؛ اما در زمان رسیدگی جنسیِ نهایی مولدان باید یک دوره سرمایی را بگذرانند . ماهیان خاویاری نسبتاً دیر بلوغ جنسی هستند . اکثریت تخمگذارها در حین مهاجرت یا در محل تخم ریزی صید می شوند. برای تخمگذار نر و ماده استفاده از مولدین وحشی هنوز یک روش معمول در تولید مثل می باشد .

تشخیص و جداسازی ماهیان

تشخیص جنسیت و جداسازی ماهیان خاویاری نر و ماده از یکدیگر به دلیل بلوغ دیررس و نداشتن علائم ظاهری جنسیت، حتی در مرحله تخم‌ریزی، امری ضروری است؛ زیرا جدا نکردن آن‌ها به دلیل طولانی بودن دوره پرورش تا تولیدمثل، هزینه‌های زیادی را بر دوش پرورش‌دهنده می‌گذارد. برای برخی از گونه‌های ماهیان خاویاری، علائم ظاهری جنسیت مشخص‌تر است؛ به‌طوری‌که ماده‌های رسیده شکم پر و نرمی دارند، در حالی که نرها لاغرتر هستند. همچنین، گاهی در ماهی‌های رسیده پاپیلای تناسلی متورم و به رنگ قرمز قابل مشاهده است که در ماده‌ها شدت بیشتری دارد. در برخی گونه‌ها، دستگاه ادراری-تناسلی نرها به شکل حرف "Y" است، در حالی که در ماده‌ها شکل دایره‌ای‌تر دارد. بهترین روش برای تشخیص جنسیت، که استرس کمتری برای ماهیان ایجاد می‌کند، استفاده از روش‌های لاپاراسکوپی، بیوپسی، و اولتراسونوگرافی است که ضمن کاهش هزینه‌های پرورش، امکان تعیین دقیق زمان تخم‌دهی و اسپرم‌ریزی را فراهم می‌کند. در برخی گونه‌ها، ماهیان نر می‌توانند هر سال اسپرم‌ریزی داشته باشند، در حالی که ماده‌ها هر 2 تا 4 سال یک‌ بار قادر به تخم‌ریزی هستند.

موقعیت هسته در تخمک

در مولدان ماده با استفاده از وسیله ای به نام سوک که از پهلو به بدن ماهی فرو میشود، میتوان از تخمکها نمونه برداری کرد. تخمک های نمونه برداری شده در ماده فرمالین 4درصد تثبیت میشوند، سپس تخمک ها در داخل آب در آزمایشگاه به مدت 3 تا 5 دقیقه جوشانده و سرد می شوند. سپس با استفاده از تیغ تیز اصلاح، برش طولی در تخمک (راستای محور جانوری-گیاهی) ایجاد میشود و به کمک لوپ فاصله هسته تا غشاء، تخمک و قطر تخمک اندازه گیری می شود و براساس فرمول PI=a/b.100 ، موقعیت هسته در تخمک جهت تزریق هورمون محاسبه میشود. در این رابطه PIشاخص قطبیت،  aفاصله بین هسته تا غشاء قطب جانوری و b قطر تخمک غشاء (قطب جانوری تا غشاء قطب گیاهی) هستند .

تعیین زمان هورمونتراپی

مرحله چهارم رسیدگی جنسی ، خود به سه مرحله تقسیم می شود که تشخیص این سه زیرمرحله در زمان تزریق هورمون برای تکثیر فیل ماهیان بسیار مهم است:
1- مرحله 4a که هسته تخمک در بخش مرکزی سلول قرار دارد.
2-مرحله  4b که هسته تخمک کمی به طرف قطب جانوری حرکت میکند و تقریباً نصف فاصله مرکز هسته تا دیواره سلول را می پیماید.
3- مرحله 4c که هسته نزدیک به غشاء جانوری تخمک قرار میگیرد .

تزریق هورمون در مرحله 4a بدون نتیجه است، زیرا در این مرحله تخمک ها به سختی از هم جدا میشوند؛ اما در مرحله 4c یعنی زمانیکه شاخص قطبی شدن تخمک (PI)طبق رابطه بالا بین 5 تا 8درصد رسیده باشد، تزریق کاملاً به موقع است و سبب ایجاد بهترین شرایط اوولاسیون تخمک میشود. در این مرحله تا بیش از 90درصد از مولدان به هورمون تراپی پاسخ مثبت می دهند. تزریق در مرحله 4c نیز به دلیل فوق رسیدگی تخمکها اغلب باعث خراب شدن تخمک ها خواهد شد.

تزریق هورمون ها :

 رسیدگی نهایی و آزادشدن تخمک ها از تخمدان در فیل ماهی را میتوان با به کارگیری عصاره هیپوفیز که از ماهی های بالغ فیل ماهیان تهیه می شود یا از هورمون های سنتتیک مانند GnRH، Ovaprim، LHRHو ... تحریک و القاء کرد. البته در به کارگیری هر یک از این هورمون ها باید از میزان تأثیر ماده فعال گنادو تروپینی در آن هورمون اطلاع داشته باشیم تا بتوانیم مقدار غلظت آن را تعیین کنیم. با توجه به درجه حرارت آب در زمان تزریق و وزن ماهی، میزان هورمون مورد نیاز برای تزریق برای هر یک از مولدان فیل ماهی براساس جدول زیر تعیین میشود .

تزریق در ماهیان ماده طی 2 مرحله صورت میگیرد. در مرحله اول 10 یا 20 درصد و در مرحله دوم 80 یا 90 درصد باقیمانده بعد از 12 تا 24 ساعت از تزریق مرحله اول به عضله پشتی ماهی تزریق میشود. چون ماهیان نر زودتر از ماهیان ماده به مرحله رسیدگی جنسی میرسند، تزریق در آنها یک مرحله ای است و همزمان با تزریق دوم در ماهی ماده انجام می شود.

درجه حرارت آب

درجه حرارت مناسبِ آب در رسیدگی جنسی مواد تناسلی ماهی نقش مهمی را ایفا میکند. دمای مناسب برای رسیدگی جنسی مواد تناسلی در فیل ماهی از 9تا 14درجه سانتیگراد است.

 منابع تأمین آب

آب مورد استفاده در پرورش مولدان میتواند آب رودخانه یا چاه باشد، ولی در مرحله انکوباسیون از آب چاه پس از فیلتراسیون و بهداشتی سازی استفاده میشود .
برند های AQUA-RKC و RKC شرکت راشکیان با تجربه ی چندین ساله در زمینه های مختلف صنعت آب مفتخر است که با بهترین کیفیت از تولیدات و راه حل های فنی مهندسی در مورد بحث فیلتراسیون و بهداشتی سازی همراه پرورش دهندگان محترم بوده تا بهترین نتیجه حاصل گردد.

استحصال مواد تناسلی

پس از تزریق هورمون، در زمان های مشخص از مولدان ماده بازدید به عمل می آید.پس از مشاهده برخی از علائم ظاهری میتوان به زمان تکثیر پی برد، از جمله نرم شدن شکم ماهی که با وارد کردن کمترین فشار به آن، مقداری تخمک از منفذ تناسلی خارج میشود یا با بلندکردن ماهی از قسمت دم به سر از سمت بالا، تخمکهای سیال شده به سمت پایین سینه ماهی و قسمت انتهایی شکم منتقل میشوند.

روش دقیق برای انتخاب زن

* یک کانال (ضدعفونی شده) را به آرامی در پاپیلا، 4-6 سانتی متر داخل تخمدان قرار دهید.
* انتهای دیگر کانول را در دهان خود قرار دهید و با احتیاط بمکید
*  کانول را بیرون بکشید و به آرامی حدود 30 تخم را روی یک اسلاید شیشه ای باد کنید.
*  تخم را ۲ تا ۴ دقیقه بجوشانید و بگذارید خنک شوند
*  تخم را از طریق محور قطبی نصف کنید
*  فاصله بین GV و غشای سلولی را اندازه گیری کنید
*  قطر تخمک را اندازه گیری کنید
* محاسبه شاخص پلاریزاسیون تخمک (PI**)
* اگر بیش از 75% از PI ها کوچکتر از 0.07 باشد، ماده برای تکثیر مصنوعی مناسب است.

تولید مثل القایی 

اگر PI بزرگتر باشد، زن در آن زمان کاندیدای خوبی نیست. نمونه برداری مجدد از تخمک ها در مرحله بعدی برای تعیین زمانی که ماده آماده است. پس از اطمینان از رسیدگی کامل جنسی، ماهی ماده را از آب خارج کنید، سر آن را با پارچه نمدار بپوشانید و بدون کشتن و با عمل برش مجرای تخمبر (به وسیله تیغ جراحی و به اندازه 1.5 تا 3 سانتیمتر) تخمکها را تخلیه کنید و پس از تزریق آنتیبیوتیک اکسی تتراسایکلین به مقدار 100 میکرولیتر، ماهی را به وان پرورش برگردانید .

مولدان نر تزریق شده نیز در زمان های متفاوت بررسی می شوند و در صورت اسپرم ریزی، به کمک لوله پلاستیکی نرم و باریک که یک طرف آن وارد مجرای اسپرم بر و طرف دیگر آن به سرنگ 10 سیسی متصل است، اسپرم گیری میشود سپس کمیت و کیفیت اسپرم در آزمایشگاه بررسی میشود و اسپرم مناسب به ظروف تیره منتقل می شود و در یخچال با دمای 4 درجه سانتیگراد نگهداری می شود تا در هنگام لقاح از آن استفاده شود.

لقاح

قبل از برش مجرای تخم بر، بدن و ناحیه شکمی با پارچه تنظیف خشک میشود. پس از استحصال و بررسی کمی و کیفی مواد تناسلی، مایع تخمدانی به کمک پارچه توری ظریف جدا میشود. پس از اندازه گیری وزن تخمک، به ازای هر کیلوگرم، 10میلی لیتر اسپرم مناسب با 200 میلیلیتر آب انکوباسیون مخلوط و به مدت 5دقیقه هم زده میشود پس از لقاح، تخم های مولدان به یکدیگر میچسبند. قبل از بردن تخم ها به سالن انکوباسیون باید چسبندگی آنها زدوده شود. به ازای هر کیلوگرم تخم، نیملیتر محلول گل رس غلیظ و 4 لیتر آب با یکدیگر مخلوط میشود، سپس مخلوط حاصل به تخم های لقاح یافته اضافه می شود و به مدت 45 دقیقه به آرامی هم زده می شود. به منظور حفظ دمای مناسب و میزان اکسیژن لازم در حین چسبندگی تخم ها، باید هر 10دقیقه یکبار محلول خاک رس عوض شود و آب تازه به ظرف اضافه شود.  

هرچند، رسوبات رس روی تخم و وجود آهن در رس باعث تلفات و قارچ زدگی تخم ها میشود و در نهایت سبب کاهش درصد لقاح میشود؛ برای از بین بردن چسبندگی تخم ها میتوان به جای گل از کائولن استفاده کرد که در این حالت قارچ زدگی و آسیب دیدگی تخم ها نسبت به گل رس در انکوباسیون کمتر است و در نهایت بازماندگی تخم ها برای هچ(تفریخ) بیشتر است.
توجه: بیشتر مایع منی در عرض 60 ثانیه پس از تماس با آب شیرین تمام فعالیت خود را از دست می دهد. یک قطره آب در بطری حاوی مایع منی، منی را به طور کامل از بین می برد (در حالی که یک قطره از آن آب موجود در کاسه تخم  فقط تعدادی تخم مرغ را از بین می برد).

انکوباسیون

پس از زدودن چسبندگی تخم های لقاح یافته، تخمها برای تفریخ به جعبه های انکوباتور وارد میشوند در هر جعبه انکوباتور یوشچنکو حداکثر 500 تا 650گرم تخم لقاح یافته وارد میشود. قبل از واردکردن تخمها، انکوباتورها باید با محلول پرمنگنات پتاسیم ضدعفونی شوند شرایط فیزیکی و شیمیایی مناسب از جمله درجه حرارت آب، اکسیژن محلول درآب، Ph و نور در مرحله انکوباسیون تخمها باید رعایت شود. 

درجه حرارت مناسب

آب انکوباسیون برای تفریخ تخم فیل ماهی 12 تا 15درجه سانتیگراد، اکسیژن محلول مورد نیاز بین 6تا 9میلی گرم در لیتر، pH بین 7 تا 8 و دبی آب فیلترشده بین 0/4تا0/5لیتر بر ثانیه است. ضمناً در مرحله انکوباسیون محیط تاریک بهترین شرایط را برای تفریخ تخم های فیل ماهی فراهم میسازد. اجرای سیستم آبرسانی استخر ، به‌ منظور تأمین دمای مناسب جهت افزایش رشد و تولید مثل مجموعه آبزی پروری متناسب با شکل ساختمانی فارم ، ویژگی های گونه های متفاوت ماهی ، همچنین موقعیت مکانی و جغرافیایی پروژه آبزی پروری و دبی آبرسانی مورد نظر ، بار حرارتی و سرمایشی طراحی ، از جمله کارهایی می باشد که شرکت راشکیان کاسپین با توجه به دانش و تجربه چندین ساله قادر به انجام آن با بهتریت کیفیت می باشد .

پرورش اولیه لارو

حوضچه های بتنی مدور پرورش لارو باید قبل از وارد شدن لاروهای تفریخ شده ضدعفونی شوند. با استفاده از ازن ژنراتور ها RKC و لامپ های uv آب را از عوامل میکروبی عاری کرده سپس لاروهای حاوی کیسه زرده به این حوضچه ها با حجم 1000لیتر و دبی 0.5 لیتر در ثانیه منتقل میشوند. با توجه به نقش تراکم لاروهای کشت شده در میزان بازماندگی، میزان رشد، تلفات و بروز ناهنجاری های ریختی، تراکم 15تا 20 نوزاد حاوی کیسه زرده در هر لیتر آب مناسب است. این مقدار با توجه به شرایط تکثیر و دمای آب ممکن است تغییر کند. لاروهای تازه وارد به حوضچه های بتنی گرد تا مدتی از کیسه زرده تغذیه میکنند و پس از جذب کیسه زرده و با آغاز تغذیه فعال (از 30 تا 50 میلی گرم)، روزانه در 4 مرحله با آرتمیا به میزان 10 درصد وزن بدن و همچنین از وزن 50تا 100میلی گرم روزانه در 4 مرحله به میزان 9 درصد وزن بدن با آرتمیا ( 3درصد) و دافنی (درصد) و پس از تغذیه با غذای زنده، به منظور آدابتاسیون غذایی ، لاروها از وزن 100 تا 1000 میلی گرم به میزان 6 درصد وزن بدن ( 3درصد دافنی و 3 درصد غذای کنسانتره کامل به قطر 0.2و0.5میلیمتر) و 3 بار در روز تغذیه میشوند. از وزن 1 گرم به بعد با غذای کنسانتره با قطرهای بیشتر (0.8 ، 1 ، 1.5 ، 1.9 ) غذادهی می شوند .

آبزی پاتوژن ها اغلب فرصت طلب هستند. آنها تنها زمانی باعث شیوع بیماری می شوند که عوامل استرس زا مانند کیفیت پایین آب، کاهش سطح اکسیژن یا چگالی زیر بهینه است. ماهیان خاویاری نسبتاً در برابر بیماری ها مقاوم هستند، به ویژه زمانی که مواد غذایی از کیفیت خوبی برخوردار باشند و کمیت با این حال، تولید در هچری اغلب با خطر عفونت همراه است. تمیز کردن، تغذیه و پیشگیری برای کاهش خطر بسیار مهم است بیماری ها غذا و مدفوع ریخته شده باید سیفون شود تا از خراب شدن پرورش جلوگیری شود شرایط بقا و رشد ماهی در درجه اول به مدیریت بستگی دارد که عمدتاً به حفظ کیفیت آب خوب، کیفیت خوراک و دفعات تغذیه بستگی دارد. برای تولید مثل موفق کیفیت آب خوب و اقدامات بهداشتی ضروری است . تجهیزات گندزدایی و ضدعفونی جهت مصارف آبزی پروری با برندهای RKC و Aqua RKC و همچنین راه حل های مهندسی ارائه شده توسط مجموعه راشکیان این امکان را برای تولیدکننده فراهم میکند که ضمن مهیا سازی کیفیت آب جهت تکثیر با ایجاد سپر دفاعی مناسب در آب از ورود آلودگی های ثانویه نیز جلوگیری شود.